کوثر رحمت

ايران در ازاي چشم پوشي(طولاني مدت يا دائم) از نقاط کليدي صنعت هسته اي(غني سازي، تحقيق و توسعه، آب سنگين، بازفراوري) و به خطر انداختن امنيت و استقلال خود(پذيرش نظارت ها و بازرسی هاي گسترده آژانس و قيموميت ۱+۵) تنها موفق به لغو بخشي از تحريمها(سازمان ملل، اتحاديه اروپا و تعدادي از فرمانهاي اجرايي رئيس جمهور) و تعليق بخش ديگري از تحريمهاي اتحاديه اروپا و امريکا شده است. به عبارت ديگر ايران در عوض چشم پوشي از برخي از مهمترين حقوق خود، متقابلا بخشي از حقوق خود را دريافت کرده است يعني هم آنچه که داده حق خود بوده و هم آنچه که گرفته حق خود بوده است.

گروه بین الملل - رجانیوز: هر چند متن فارسی برنامه جامع مشترک اقدام (برجما) توسط وزارت خارجه منتشر شده است با این حال برای آگاهی مخاطبان رجانیوز در ادامه خلاصه ای از تعهدات ایران و ۱+۵ در توافق نهایی به همراه شرح برخی از موارد و تطبیق با خطوط قرمز نظام می آید.

الف. تعهدات ايران:

۱) محدود شدن شديد صنعت هسته‌اي

۲)پذيرش نظارت هاي گسترده و خطرناک آژانس

۳) پذیرش قیمومیت ۱+۵ در خصوص برخی اقدامات

ب. تعهدات ۱+۵:

۱. تعليق يا لغو برخي از تحريمهاي مرتبط با هسته اي

الف. تعهدات ايران:

غني سازي

.۱ براي يک دوره ۱۵ ساله، غني سازي و تحقيق و توسعه مرتبط با غني سازي بايد صرفا در نطنز انجام پذيرد.

.۲ براي يک دوره ۱۰ ساله، ظرفيت غني سازي به ۵۰۶۰ دستگاه سانتريفيوژIR-۱ محدود خواهد شد.

.۳ ايران موظف است سانتريفيوژهاي اضافي را (حدودا يازده هزار دستگاه) به همراه زيرساختهايشان جمع آوري و در انباري زير نظر آژانس نگهداري کند.

.۴ ایران می تواند از سانتريفيوژهاي جمع آوري و انبار شده تنها براي جايگزيني با سانتريفيوژهاي خراب شده استفاده کند آن هم پس از تاييد آژانس!

.۵ تا ۱۵ سال ايران حق ندارد بيش از ۳.۶۷% غني سازي کند.

.۶ بر اين اساس ايران براي ۱۵ سال حق توليد سوخت براي راکتور تهران را ندارد و بايد از خارج وارد کند.

.۷ تا ۱۵ سال ايران حق ندارد بيش از ۳۰۰ کيلوگرم اورانيوم غني شده به صورت UF۶ نگهداري کند.

.۸ ايران موظف است اورانيوم اضافه بر ۳۰۰ کيلوگرم را يا بفروشد يا رقيق کند!

.۹ به استثناي موارد زير ايران در طول دوره ده ساله حق ساختن سانتريفيوژ نخواهد داشد:

.۱۰ در صورتي که تعداد سانتريفيوژهاي انبار شده از نسل اول به زير ۵۰۰ تا کاهش پيدا کند مي تواند به ميزاني که کاهش يافته سانتريفيوژ از نسل اول بسازد.

.۱۱ پس از هشت سال مي تواند سالانه ۲۰۰ سانتريفيوژ IR_۶ و IR_۸ بدون روتور بسازد و زير نظر آژانس انبار کند.

.۱۲ پس از ده سال مي تواند سالانه ۲۰۰ سانتريفيوژ IR_۶ و IR_۸ به طور کامل بسازد و زير نظر آژانس انبار کند.

 تحقيق و توسعه

.۱ ايران براي ۱۰ سال فقط بر روي چهار نسل IR_۸,IR_۶,IR_۵,IR_۴ مي تواند تحقيق و توسعه داشته باشد.

.۲ تحقيق و توسعه روي سانتريفيوژهاي نسل هاي بالاتر تنها به صورت شبيه سازي کامپيوتري! مجاز است.

.۳ ايران براي ۱۰ سال حق ندارد بر روي ساير روشهاي غني سازي مثل غني سازي ليزري، ديفيوژن گازي و … تحقيق و توسعه انجام دهد.

.۴ تحقيق و توسعه بر روي چهار نسل IR_۸,IR_۶,IR_۵,IR_۴ نيز با محدوديت هاي شديد همراه است (توجه با اين نکته ضروريست که تحقيق و توسعه بر روي يک نسل از سانتريفيوژ ابتدا به صورت تکي، سپس زنجيره هاي متصل به هم از آن انجام مي شود. آزمايش زنجيره اي نيز از زنجيره هاي کوچک شروع مي شود و به زنجيره ۱۶۴ تايي از آن خاتمه مي يابد. زماني تحقيق و توسعه بر روي يک سانتریفيوژ کامل مي شود که زنجيره ۱۶۴ تايي آن در آزمايش ها موفق عمل کرده باشد) مطابق توافقنامه ايران حداکثر تا زنجيره هاي ۳۰ تايي مي تواند آزمايشات خود را دنبال کند. مهمترين محدوديت های تحقیق و توسعه عبارتند از:

.۵ براي ۱۰ سال تحقيق و توسعه بر روي IR_۴ فقط به صورت تک دستگاهي و زنجيره ده تايي از آن مجاز است.

.۶ براي ۱۰ سال تحقيق و توسعه بر روي IR_۵ فقط به صورت تک دستگاهي و زنجيره ده تايي از آن مجاز است.

.۷ پس از هشت و نيم سال ايران مي تواند تحقيق و توسعه بر روي IR_۸ و IR_۶ را حداکثر در زنجيره هاي ۳۰ تايي آزمايش کند.

 فردو:

.۱ سايت فردو از يک مرکز غني سازي به یک مرکز تحقيق در زمينه فيزيک، هسته اي و تکنولوژي تبديل مي شود.

.۲ براي ۱۵ سال هر گونه غني سازي يا فعاليت مرتبط با غني سازي يا تحقيق و توسعه بر روي غني سازي در فردو ممنوع خواهد بود.

.۳ ايران موظف است حدودا ۲۰۰۰ سانتريفيوژ از حدودا ۳۰۰۰ دستگاه موجود در فردو را به همراه زيرساختهايشان جمع آوري و در انباري زير نظر آژانس نگهداري کند.

۴. ۱۰۴۴ سانتريفيوژ به صورت نصب شده در فردو باقي مي ماند که ۳۲۸ دستگاه از اين تعداد براي توليد ايزوتوپ هاي پايدار قابل استفاده خواهد بود.

.۵ براي ۱۵ سال ايران حق تزريق اورانيوم به اين دستگاهها را نخواهد داشت.

.۶ براي ۱۵ سال حدود ۷۰۰ سانتريفيوژ باقيمانده نيز خاموش خواهند بود.

.۷ به مدت ۱۵ سال ايران حق وارد کردن هر نوع ماده شکافت پذير به فردو را نخواهد داشت.

 آب سنگين اراک

.۱ ايران بايد راکتور اراک را به گونه اي بازسازي و باز طراحي کند که توان توليد پلوتونيوم در مقياس تسليحاتي را نداشته باشد.

.۲ براي ۱۵ سال ايران حق ندارد راکتور آب سنگين جديدي بسازد.

.۳ براي ۱۵ سال ايران حق ندارد آب سنگين اضافه بر نياز مصرفي را ذخيره کند و آب سنگين اضافي را بايد در بازارهاي جهاني به فروش برساند.

.۴ ايران موظف است تا زماني که نيروگاه اراک کار مي کند سوخت مصرفي آن را از کشور خارج کند.

.۵ ايران قصد دارد تا ابد سوخت مصرفي همه نيروگاههاي خود را از کشور خارج کند.

.۶ ايران قصد دارد تا ابد از نيروگاههاي آب سبک استفاده کند.

.۷ به مدت ۱۵ سال بازفرآوري يا تحقيق و توسعه بر روي باز فرآوري يا ايجاد تاسيساتي براي بازفراوري ممنوع است.

.۸ ايران قصد دارد تا ابد از بازفرآوري چشم پوشي کند!

.۹ ايران تنها مي تواند در زمينه جداسازي با هدف توليد راديوايزوتوپ‌هاي پزشکي و صنعتي از نمونه‏‌هاي تابش‏ ديده‏ اورانيوم غني‏ شده، فعاليت کند.

 نظارت و بازرسيهاي گسترده آژانس و قيوميت ۱+۵ در برخي موارد

الف. نظارت و بازرسي هاي گسترده آژانس

.۱ ايران از حدود ۲۰ سال پيش عضو دام ان پي تي شده است که بر اساس آن آژانس مي تواند از تاسيسات هسته اي کشور بازرسي کند و به همين خاطر در اين توافق ذکر نشده است.

.۲ ايران کد اصلاحي ۳.۱ را پذيرفته است که بر اساس آن موظف است از روزي که اقدام به ساخت يک سايت هسته اي مي کند آژانس را در جريان بگذارد.

.۳ ايران پذيرفته است تا زمان تصويب دائمي پروتکل الحاقي در مجلس، به طور موقت آن را اجرا کند. بر اساس پروتکل الحاقي آژانس مي تواند از تاسيسات نظامي نيز بازرسی کند.

.۴ ايران موظف است به منظور تضمين راستي آزمايي در خصوص عدم وجود مواد و فعاليتهاي اعلام نشده يا فعاليت هاي مغاير با اين توافق نگراني هاي آژانس را رفع کند و با توسل به اين بند آژانس مي تواند از تاسيسات نظامي ايران نيز بازرسي کند.

.۵ به مدت ۲۵ سال آژانس بر کنسانتره سنگ معدن اورانيوم توليدي توسط ايران در همه کارخانه‌هاي تغليظ سنگ معدن اورانيوم نظارت خواهد کرد.

.۶ به مدت ۲۰ سال آژانس بر رورتورزها و بيلوزهاي سانتريفيوژها نظارت و مراقبت خواهد کرد.

.۷ به مدت ۱۵ سال به منظور نظارت و راستي آزمايي فعاليت هاي ايران، آژانس از فنآوري‌هاي مدرن تائيد شده و گواهي شده توسط آژانس از جمله دستگاه سنجش ميزان غني‏ سازي به صورت لحظه به لحظه و مهر و موم‌هاي الکترونيک و يک سازوکار قابل اتکا براي اطمينان از رفع سريع نگراني‌هاي آژانس در زمينه دسترسي استفاده خواهد کرد.

ب. قيمومت ۱+۵ بر برخی از اقدامات ایران

.۱ براي ۱۵ سال تنها در صورت موافقت ۱+۵ ايران مي تواند تجهيزات و تکنولوژي غني سازي يا مرتبط با غني سازي را صادر کند!

.۲ چنانچه ايران بخواهد با يک کشور يا نهاد خارجي در زمينه غني سازي يا مرتبط با غني سازي از جمله تحقيق و توسعه همکاري کند بايد با تاييد و اجازه ۱+۵ انجام شود.

.۳ چنانچه ايران بخواهد کالاها، اقلام، مواد، تجهيرات و تکنولوژيهايي که در سند INFCIRC/۲۵۴/Rev.۱۲/Part ۱ آمده است را وارد کند بايد با اجازه و تاييد ۱+۵ صورت بگيرد.

.۴ چنانچه ايران بخواهد در ساير کشورها نيز فعاليت هاي هسته اي انجام دهد يا در اين زمينه سرمايه گذاري کند بايد با اجازه و تاييد ۱+۵ باشد.

 جمع بندي تعهدات ايران

۱. اگرچه ۱+۵ در توافقنامه اذعان کرده که ايران با عمل به اين توافق مي تواند از حقوق هسته اي خود به نحوي که در ان پي تي آمده به طور کامل استفاده کند اما اين اذعان به هيچ وجه به معناي پذيرش حقوق هسته اي ايران به طور کامل در استفاده صلح آميز از اين صنعت نيست. زيرا ۱+۵ با توسل با اين که ايران بايد تضمين کند که برنامه هسته ايش منحصرا صلح آميز خواهد بود مواردي کليدي از صنعت هسته اي مثل غني سازي، تحقيق و توسعه، بازفرآوري و ساخت راکتورهاي آب سنگين را محدود يا ممنوع کرده است. بايد توجه داشت که منظور آنها از تضمين تضمين به معناي رايج آن نيست؛ تضمين مورد نظر ۱+۵ يعني اين که حتي اگر هم بخواهد نقض کند نتواند نقض کند. با ذکر يک مثال منظور ۱+۵ از تضمين روشنتر خواهد شد؛ اگر کسي بخواهد به نحوی که مد نظر ۱+۵ است تضمین کند که دروغ نخواهد گفت بايد زبانش بريده شود تا در صورتي هم که بخواهد دروغ بگويد نتواند بگويد.

.۲ در توافقنامه هیچ اشاره ای به حق ایران برای غني سازي نشده است و صرفا اجازه فعاليتی محدود در اين زمينه به ایران داده شده است.

. ۳ اين ميزان از غني سازي نیازهای کشور را تامین نمی کند. در صورتي که نطنز ۲۵ سال با ظرفيت مورد توافق(۵۰۶۰ دستگاه نسل يک) کار کند تنها نياز يک سال بوشهر تامين مي شود!

.۴ در حالي که تصريح شده بود بايد محدوديت کمتر از ۱۰ سال باشد محدوديت هاي پذيرفته شده بسيار فراتر از خطوط قرمز ترسيم شده است و ۱۰ سال، ۱۵ سال و فراتر از آن را شامل مي شود.

.۵ در هيچ جاي توافق اذعان نشده است که پس از پایان یافتن زمان محدوديت هاي پذیرفته شده از جانب ایران، اين محدوديت ها برداشته خواهد شد. اين امر بسيار مهمي است که متاسفانه از آن غفلت مي شود.

.۶ پذيرش نظارت و بازرسيهاي گسترده آژانس براي امنيت کشور بسيار خطرناک است.

.۷ پذيرش قيموميت ۱+۵ در زمينه صادرات و واردات موارد مندرج در توافقنامه ناقض استقلال کشور و حق حاکميت ملي مي باشد.

ب. تعهدات ۱+۵

.۱ در قالب يک قطعنامه جديد قطعنامه هاي مرتبط با هسته اي لغو خواهد شد اما اين قطعنامه جديد خود حاوي تحريم مي باشد. البته واژه لغو به لحاظ حقوقي در مورد قطعنامه ها درست نيست. زيرا اين قطعنامه ها و تحریمهای آنها قابل بازگشت هستند. بند بعدی در مورد بازگشت پذیری قطعنامه ها می باشد.

.۲ در صورت قانع نشدن هر يک از کشورهاي ۱+۵ در «کميسيون مشترک» مبني بر اين که ايران «به نحو اساسي» به تعهدات خود پايبند بوده است اين امر به شوراي امنيت ارجاع خواهد شد. شوراي امنيت براي ادامه لغو تحريمها راي گيري خواهد کرد و در صورت عدم تصويب آن ظرف يک ماه و در صورتی که شورا ترتیب دیگری را اتخاذ نکند همه تحريمهاي قطعنامه ها مجددا عليه ايران اعمال خواهد شد.

.۳ اتحاديه اروپا بخشي از تحريمهاي اقتصادي و مالي مرتبط با هسته اي را همزمان با تاييد آژانس مبني بر اين که ايران به تعهدات مربوطه عمل کرده است لغو و برخي از آنها را تعليق خواهد کرد.

.۴ پس از طي هشت سال يا پس از اين که آژانس به نتيجه‏ گيري گسترده‏‌تر رسيده باشد که تمام مواد هسته‌اي در ايران در فعاليت‌هاي صلح آميز باقي مي‌ماند، هرکدام که زودتر حاصل شود، اتحاديه اروپا برخي از تحريمها را لغو و برخي را تعليق خواهد کرد.

.۵ امريکا اجراي برخي از تحريمهاي اقتصادي و مالي مرتبط با هسته اي را همزمان با تاييد آژانس مبني بر اين که ايران به تعهدات مربوطه عمل کرده است متوقف خواهد کرد؛ بدين معني که اين تحريمها لغو نخواهند شد و حداکثر تعليق مي شوند.

.۶ فرمانهاي اجرايي رئیس جمهور امریکا به شماره های ۱۳۵۷۴، ۱۳۵۹۰، ۱۳۶۲۲، و ۱۳۶۴۵ و بخش‌هاي ۵ تا ۷ و ۱۵ دستورالعمل اجرايي ۱۳۶۲۸ لغو خواهد شد.

.۷ پس از طي هشت سال يا پس از اين که آژانس به نتيجه‏ گيري گسترده‏‌تر رسيده باشد که تمام مواد هسته‌اي در ايران در فعاليت‌هاي صلح آميز باقي مي‌ماند، هرکدام که زودتر حاصل شود، امريکا اقداماتي را که مي تواند منجر به لغو تحريمها در خصوص دستيابي به اقلام و خدمات مرتبط با هسته‌اي براي فعاليت‌هاي هسته‌اي شود پيگيري خواهد کرد!!!

 جمع‌بندي تعهدات ۱+۵

اين ادعا که همه تحريمها همزمان با اقدام ايران لغو خواهد شد سه ادعاي نادرستي است که با متن توافق انطباقي ندارد؛ بخشي از تحريمها، پس از اقدام ايران و تاييد آژانس لغو و برخي نيز تعليق خواهد شد.

 جمع بندي توافق وين:

ايران در ازاي چشم پوشي(طولاني مدت يا دائم) از نقاط کليدي صنعت هسته اي(غني سازي، تحقيق و توسعه، آب سنگين، بازفراوري) و به خطر انداختن امنيت و استقلال خود(پذيرش نظارت ها و بازرسی هاي گسترده آژانس و قيموميت ۱+۵) تنها موفق به لغو بخشي از تحريمها(سازمان ملل، اتحاديه اروپا و تعدادي از فرمانهاي اجرايي رئيس جمهور) و تعليق بخش ديگري از تحريمهاي اتحاديه اروپا و امريکا شده است. به عبارت ديگر ايران در عوض چشم پوشي از برخي از مهمترين حقوق خود، متقابلا بخشي از حقوق خود را دريافت کرده است يعني هم آنچه که داده حق خود بوده و هم آنچه که گرفته حق خود بوده است.

مهمترين خطوط قرمز نظام در بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار مسئولان نظام ۲/۴/۹۴

منبع‌جدول: سايت مقام معظم رهبري به آدرس: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=۳۰۰۶۲

 مقايسه توافق با خطوط قرمز نظام

.۱ توجه داشته باشيم که خطوط قرمز تعيين شده، کف خواسته هاي نظام و مطالبات مردم است. بنابراين تحقق خطوط قرمز نظام يعني کسب نمره قبولي نه بهترين نمره؛ نمره توافق در صورت تحقق خطوط قرمز ده است نه بيست.

.۲ در آخرين ترسيم صورت گرفته از خطوط قرمز، از برخي از اين خطوط حداقلي نيز ـ به علت ناتواني در تحقق آن ـ چشم پوشي شده است. براي مثال در سخنراني فوق، در زمينه ظرفيت غني سازي از تحقق ۱۹۰۰۰۰ سو سخني به ميان نيامده است. دستاورد توافق در اين زمينه حدود ۶۰۰۰ سو است که يک سي و يکم خط قرمز تعيين شده قبلي مي باشد!

با توجه به اين مقدمه مهمترين موارد نقض شده عبارتند از:

.۳ بر خلاف خطوط قرمز ترسيمي، محدوديت هاي ۱۰ ساله، ۱۵ ساله و دائمي بر صنعت هسته اي پذيرفته شده است.(متن اصلي توافقنامه، بخش هسته اي)

.۴ بر خلاف خطوط قرمز ترسيمي مبني بر منوط نشدن لغو تحريمها به تاييد آژانس، اجراي تعهدات ۱+۵ به تاييد آژانس مبني بر عمل ايران به تعهدات مربوطه، منوط شده است. (متن اصلي توافقنامه، بخش تحريمها)

.۵ بر خلاف خطوط قرمز ترسيمي مبني بر اين که بايد اقدامات طرفين همزمان با هم باشد، ابتدا ايران به تعهدات خود عمل مي کند سپس در صورت تاييد آژانس ۱+۵ تحريمها را مطابق توافق لغو يا تعليق مي کنند. (متن اصلي توافقنامه، بخش تحريمها)

.۶ بر خلاف خطوط قرمز ترسيمي مبني بر لغو همه تحريمهاي اقتصادي، مالي و بانکي، به جز تعداد محدودي از فرمانهاي اجرايي رئيس جمهور، هيچيک از تحريمهاي امريکا لغو نمي شود. همچنین بخشی از تحریمهای اتحادیه اروپا لغو و برخی دیگر تعلیق می شوند. (متن اصلي توافقنامه، بخش تحريمها)

۷. بر خلاف تاکيد صريح رهبري مبني بر ممنوعيت هر گونه بازرسي از تاسيسات نظامي، با پذيرش پروتکل الحاقي و اين توافقنامه، آژانس مي تواند از تاسيسات نظامي نيز بازديد کند.(ماده ۵ پروتکل الحاقي و ضميمه ۱ توافقنامه، بخش دسترسي)